Hayırlı geceler hocam. Bir hadis i Şerif gördüm ama pek anlayamadim.hadis su: "Bir kimse, bir kaç zaman daha içinde oturmak şartı ile bir evi satarsa bu akit geçersizdir.. Zira; tek taraflı bir menfaat getiren şart vardır.. Lübab fi Şerhi'l Kitap Şimdi biz emlakciyiz ve evi satarken evi alan kişi diyor ki ben eve 5 ay sonra oturucam sen o vakte kadar otur bana kira ver.satis öncesi bunu konuşup anlasiyorlar ondan sonra satış yapılıyor.hadis i Şerif e göre bu durum yanlış mı acaba?

Hadis i Şerif değil sanirim bu.bulamadim ne ama anlayamadım da zaten siz biliyorsunuzdur muhakkak.  E-Dekor Yapı Emlak – Facebook

*******

Selâmün aleyküm.

Hayırlı geceler kardeşim;

Tırnak içerisinde kaydettiğiniz cümle hadis değil, fukahanın açıklamasıdır. Evvela bunu tesbit edelim. Fakat fukahanın bu hükmüne medâr (dayanak) olan hadis-i şerif var elbette... Onu da aşağıda cevabımız içerisinde zikrederiz. Anladığım kadarıyla sizin sorunun özeti şu olmalı:

- Satıcı, içinde belirli bir müddet ücretsiz oturması şartıyla evini satabilir mi? Çünkü ücretli oturmasında, aralarındaki mukavele / anlaşma-sözleşme sebebiyle zaten bir mesele olmaz.

Şimdi gelelim bunun cevabına:

Akdin muktezasından yani sözleşmenin gereğinden olmayan, satış akdine uygun düşmeyen, örf haline gelmemiş olan ve taraflardan birine faydası dokunan bir şeyin akit esnasında şart koşulması, Hanefîlere göre sahih olmadığı için bu şekilde yapılan bir alış-veriş akdi fasit olur. [Merğinani, el-Hidaye, Beyrut, ts. , III, 48-49] Delilleri, Rasûlullah Efendimizin (s.a.v.) şartlı satışı men etmesidir. [Taberânî, el-Mu’cemü’l-Kebîr, IV, 248, Kahire, ts. ; ayrıca bkz. Buharî, Sahih, Büyu‘, 73]

Açıklama: Hidâye müellifi Merginânî (rh.) akdî şartlardan bahsederken, "bir akid içinde iki akid" hadîsini naklediyor ve buna örnek olarak da, "satıcının bir ay kullanmak şartıyla bir köleyi, içinde oturmak şartıyla bir evi satması yahut da satın alanın hediye veya borç vermesini şart koşmasını" gösteriyor.

Fethu'l-Kadîr ismiyle Hidâye'yi şerh eden İbn Hümâm (rh.) da, hadîsin tahricini yaptıktan sonra müellifin hadîsi tefsirini uygun buluyor.

İbn Hibbân'ın (rh.) "bir akid içinde iki akid ribâdır" mealindeki mevkûf rivâyeti de, İmam Merğinânî'nin tefsirini te’yid etmekte / desteklemektedir. Binaenaleyh satıcının kullanma veya oturmayı şart koşması ribâ / faiz mahiyetindedir. [Fethu'l-Kadîr, Bulak, 1316, 5, 215-218]

Mâlikî ve Hanbelîlere göre ise, akdin gereği olmayan, ancak akdin muktezasına (gereğine) da aykırı düşmeyen bir şeyin şart koşulması caizdir. [İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid, Beyrut, 1989, II, 263] Çünkü Rasûlüllah (s.a.v.) bir sefer esnasında Hz. Câbir’den (r.a.) devesini satın almak istemiş, o da, Medine’ye kadar binmesi şartıyla satabileceğini söyleyince, Nebî (s.a.v.) bu şartı kabul ederek deveyi satın almıştır. [Müslim, Sahih, Müsâkât, 113] Buna göre satıcının, içinde bir müddet ücretsiz oturması şartıyla evini satması, Mâlikî ve Hanbelîlere göre sahihtir / geçerlidir.

Ancak dikkat etmek gerekir; fevkalâde zarurî-mecburî bir durum olmadıkça mensubu bulunduğunuz mezhebin hükmüne göre amel etmeye, muamelenizi / uygulamalarınızı ona göre yapmaya gayret edin. Hanefî iseniz, ki muhtemelen öyledir, diğer mezheplere göre uygulama yapmaktan sakınınız.

***

Alış-veriş akdindeki bu fa­sit (geçerliliği olmayan) şartın biraz daha genişçe izahına gelince…

Bu­na da­ha açık bir ifa­de ile ifsad edici (bo­zu­cu) şart da de­ni­le­bi­lir. Bun­lar sa­hih şar­tın niteliklerini ta­şı­ma­yan, ya­ni ak­din ge­re­ği ol­ma­yan, ak­de uy­gun düş­me­yen, âyet ve ha­dis­ler­de kararlaştırılmayan (ön­gö­rül­me­yen) ve­ya in­san­la­rın da örf ha­li­ne ge­tir­me­di­ği, fa­kat sa­tı­cı ve­ya alı­cı için tek yan­lı ya­rar sağ­la­yan şart­lar­dır.

Meselâ;

- Sa­tı­cı­nın öğüt­me­si şar­tıy­la buğ­day sa­tın al­mak…

- Sa­tı­cı­nın göm­lek ve­ya el­bi­se dik­me­si şar­tıy­la ku­maş sa­tın al­mak…

- Sa­tı­cı­nın de­po­sun­da bir ay da­ha kal­ma­sı şar­tıy­la buğ­day sa­tın al­mak…

- Sa­tı­cı­nın bir yıl da­ha için­de otur­ma­sı şar­tıy­la evi­ni sat­ma­sı…

- Bir yıl ken­di­si ek­mek şar­tıy­la ara­zi sat­mak…

- Bir ay sü­rey­le bin­mek ve on­dan son­ra alı­cı­ya tes­lim et­mek şar­tıy­la oto­mo­bi­li sat­mak…

- Alı­cı­nın, ken­di­si­ne borç ver­me­si ya­hut ken­di­si­ne bir ba­ğış­ta bu­lun­ma­sı şar­tıy­la sa­tış yap­mak gi­bi du­rum­lar­da sa­tım ak­di fa­sit olur (bozulur).

Çün­kü bir akit­te ta­raf­lar­dan bi­ri­si le­hi­ne öne sü­rü­len üs­tün ya­rar­lan­ma ri­ba yani fa­iz niteliğinde­dir. Zi­ra bu, sa­tım ak­din­de be­del ola­rak kar­şı­lı­ğı bu­lun­ma­yan bir faz­la­lık­tır.

Fa­i­zin bu­lun­du­ğu sa­tış ise fa­sit olur. Fa­iz şüp­he­si de ger­çek­ten fa­iz var­mış gi­bi sa­tı­şı fa­sit kılar.

Yu­ka­rı­da ve­ri­len ör­nek­ler­de­ki mu­a­me­le­ler­de fa­iz­den sa­kın­mak için, bun­la­rı şu şe­kil­de uygulayıp çözümle­mek icap eder:

- Buğ­day sa­tın alan kim­se bu­nu un ha­li­ne ge­tir­mek is­ti­yor­sa; ye­ni bir söz­leş­me ile buğ­day satı­cı­sı­na ve­ya baş­ka bi­ri­si­ne öğüt­me üc­re­ti öde­ye­rek bun­la­rı un ha­li­ne ge­ti­re­bi­lir.

- Ku­maş sa­tın alan kim­se bun­dan göm­lek ve­ya el­bi­se dik­ti­re­cek­se; ku­ma­şı sa­tan tüc­car ter­zi veya baş­ka bir ter­zi ile an­la­şa­rak dik­ti­re­bi­lir.

- Buğ­day sa­tın alan kim­se, bir ay sü­rey­le ko­ya­cak ye­ri yok­sa sa­tı­cı ile ki­ra söz­leş­me­si ya­pa­rak bir ay buğ­da­yı onun de­po­sun­da ema­net ola­rak tu­ta­bi­lir. Ya da baş­ka bir yer ki­ra­la­ya­rak ora­da de­po­la­ya­bi­lir.

- Evi­ni sa­tan kim­se, bir yıl da­ha bu ev­de otur­mak is­ti­yor­sa, alı­cı ile bir ki­ra söz­leş­me­si yapma­sı ge­re­kir. Böy­le­ce alı­cı sı­kın­tı­ya so­kul­ma­mış olur. Ken­di­ne ge­rek­li ise ki­ra­ya ver­me­me hak­kı do­ğar, ay­rı­ca bir yıl­lık ki­ra be­de­li tak­dir edi­lir. An­cak alı­cı, sa­tı­cı­nın bir yıl sü­rey­le ücret­siz ola­rak otur­ma­sı­na izin de ve­re­bi­lir. Bu tak­dir­de ki­ra be­de­li hak­kı­nı ona ba­ğış­la­mış olur.

- Ara­zi­si­ni sa­tan da bir yıl ek­mek is­ter­se ye­ni bir ki­ra söz­leş­me­si yap­ma­lı­dır. Oto­mo­bi­le bir ay da­ha bin­mek is­te­yen sa­tı­cı, alı­cı ile ki­ra an­laş­ma­sı ya­pa­rak bu­nu sağ­la­ya­bi­lir, ya da baş­ka kira­lık bir araç bu­la­bi­lir.

- Yi­ne alı­cı­nın ken­di­si­ne borç ver­me­si ve­ya bir ba­ğış­ta bu­lun­ma­sı şar­tıy­la sa­tış­ta da sı­kı­cı ve tek yan­lı ya­rar sağ­la­yan bir özel­lik var­dır. Sa­tı­cı, ma­lı­nın sa­tı­şı­nı öne sü­re­rek böy­le zi­ya­de bir ya­rar sağ­la­ma yo­lu­na git­me­me­li­dir. Çün­kü bu tek yan­lı faz­la­lık­lar fa­iz şüp­he­si do­ğur­mak­ta­dır.

Rasûlullah Efendimizin (s.a.v.) şu ha­dis­le­ri bu mevzu­yu dü­zen­le­mek­de­dir: “Hem ödünç hem sa­tış ve bir sa­tış için­de iki şart he­lâl de­ğil­dir.” “Ne­bî sallallahu aleyhi vesellem bir akit için­de iki akit yap­ma­yı nehyetti (ya­sak­la­dı).” [İmam Mâlik, Nesâî, Ahmed b. Hanbel, Tirmizî gibi muhaddisler rivâyet etmişlerdir. el-Muvatta', Kahire, 1951, c. II, s. 663; Nesâî, Sünen, c. VII, s. 295; Ebû Dâvud, maa şerhi İbnu'l-Arabî, c. V, s. 238.31]